14 województw: października 2019

Czas najwyższy po dłuższej przerwie wrócić do tematu Naszych wspaniałych województw. Dziś przyjrzę się kwestii województwa świętokrzyskiego, które zostało powołane do życia z dniem 1 stycznia 1999 r. na podstawie reformy administracyjnej z 1998 roku autorstwa rządu Jerzego Buzka (AWS-UW).

Nazwa województwo świętokrzyskie jest sztuczna i nawiązuje do pasma niskich gór zwanych górami świętokrzyskimi. Przed rokiem 1999 nie istniało takie województwo. Zostało ono utworzone jako następca województwa kieleckiego. Nie było, nie ma i nie będzie nigdy ziemi świętokrzyskiej. Obszar obecnego województwa świętokrzyskiego to historycznie: ziemia sandomierska czyli Małopolska! W związku z powyższym bardziej zasadne było by nazwanie tej jednostki administracyjnej Województwem Północnomałopolskim, Środkowomałopolskim lub po prostu Województwem Sandomierskim.

Obszar Małopolski z podziałem na ziemie sandomierską, lubelską i krakowską na tle współczesnego podziału administracyjnego Polski

Jednak jej obecny obszar pozostawia po za jego granicami większość obszaru tworzącego ziemię sandomierską, czyli ziemię radomską, ziemię stężycką czy też ziemię pilzneńską i opoczyńską.

Historyczną ziemię sandomierską rozparcelowano między kilka województw, tak jak to mieli w zwyczaju czynić trzej zaborcy, niszcząc i rozrywając wytworzoną na przestrzeni wieków polskie tradycje i lokalną więź społeczną, która jest kwiatem polskiej kultury folklorystycznej, etnograficznej czy też językowej (gwary ludowe).

Stworzono dziwny twór administracyjny, pomijając lub też może celowo ignorując historię regionu, jego więzi lokalne, etnograficzne i społeczno-kulturowe. Sam historyk Jerzy Szczepański zwrócił uwagę na fakt, że przy tworzeniu województwa świętokrzyskiego „argumenty historyczne nie odegrały żadnej roli”. Jako przyczynę takiego stanu rzeczy wymienił „słabą znajomość przeszłości regionu, której ważnym składnikiem było istnienie jednego z największych okręgów przemysłowych na ziemiach polskich – Staropolskiego Okręgu Przemysłowego”.

Ziemia Sandomierska na tle współczesnego podziału administracyjnego Polski

Herb Ziemi Sandomierskiej

W ten o to sposób powołano do życia Województwo Świętokrzyskie, które położone jest w południowo-wschodniej części Polski. Zajmuje powierzchnię 11 710,50 km kw., co stanowi 3,7% obszaru Polski. Pod względem wielkości należy do najmniejszych województw w kraju i zajmuje 15. miejsce tuż przed województwem opolskim. Pod względem liczby ludności również należy do najmniejszych województw w Polsce i zajmuje 13 miejsce z liczbą ludności 1 241 546 (stan na 31.12.2018).

Nasi wspaniali posłowie na Sejm III kadencji przy konstruowaniu obszaru obecnego województwa świętokrzyskiego, jak i samej nazwy nowo tworzonego regionu nie uwzględnili więzi społecznych, historyczno-etnograficznych i kulturowych tej części Polski. Można więc domniemywać, że został naruszony art. 15 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskie z 1997 roku, który mówi wyraźnie:

Art. 15.

1. Ustrój terytorialny Rzeczypospolitej Polskiej zapewnia decentralizację władzy publicznej.

2. Zasadniczy podział terytorialny państwa uwzględniający więzi społeczne, gospodarcze lub kulturowe i zapewniający jednostkom terytorialnym zdolność wykonywania zadań publicznych określa ustawa.

Należące do Małopolski województwo sandomierskie wywodziło się z dawnej piastowskiej dzielnicy książęcej, której trzon wyznaczyła wzmiankowana na przełomie XI/XII w. prowincja sandomierska. Do niej w 1173 r. przyłączono księstwo wiślickie. Za panowania księcia Konrada mazowieckiego księstwo łęczyckie utraciło w 1231 r. na rzecz prowincji sandomierskiej trzy kasztelanie zlokalizowane po wschodniej stronie Pilicy: małogoską, żarnowską i skrzyńską.

Województwo sandomierskie obejmowało obszary graniczące na północy z Mazowszem na dolnej Radomce i równoleżnikowym odcinku Pilicy, pozostawiając tzw. Zapilcze po stronie mazowieckiej. Granicę z województwem łęczyckim i sieradzkim wyznaczała Pilica, a z województwem krakowskim na północ od Wisły – rzeka Nidzica. Na południu województwo sandomierskie obejmowało zawiślańską część dawnej ziemi wiślickiej i dawny powiat tarnowski (później pilzneński), w skład którego wchodził dekanat dębicki zwany leśnym. Na południowym wschodzie granica z ziemiami sanocką i przemyską biegła szerokim pasem prastarej Puszczy Sandomierskiej. Na wschodzie województwo sandomierskie niemal do schyłku średniowiecza przekraczało Wisłę i obejmowało obszerną ziemię lubelską oraz łukowską. Dopiero w r. 1474 granicę województwa sandomierskiego od ujścia Sanu do ujścia Kurówki ustalono na Wiśle. Ze względu na rozległość województwa sandomierskiego za panowania Kazimierza IV Jagiellończyka w 1471 na prawym brzegu Wisły utworzono nowe województwo – lubelskie. W województwie sandomierskim pozostała leżąca za Wisłą lesista i ówcześnie nieskolonizowana ziemia stężycka.

Ziemia sandomierska z podziałem na jej historyczne ziemie (regiony/powiaty)

Województwo Sandomierskie z podziałem na historyczne powiaty

W ramach I rozbioru Polski w 1772 r. województwo sandomierskie straciło obszary na prawym brzegu Wisły – Austria zajęła w całości powiat pilzneński oraz prawobrzeżne części wiślickiego i sandomierskiego. W latach 1795–1809 do Austrii należały także tereny na lewym brzegu Wisły; w 1809 r. weszły one w skład Księstwa Warszawskiego, a następnie Królestwa Polskiego. W wyniku rozbiorów Sandomierz stał się miastem przygranicznym, tym samym dla obszarów należących do Królestwa Polskiego funkcje stołeczne przejęte zostały przez Radom i Kielce.

Późniejsze zmiany administracyjne na tym obszarze w okresie zaborów, jak i marionetkowych namiastek państwowości polskiej (Księstwo Warszawskie, Królestwo Polskie czy Kraj Nadwiślański) nie uwzględniały tradycji historyczno-etnograficznych i kulturowych tych ziem, gdyż były narzucone i wymuszone przez sytuację polityczną ziem polskich. Więc nie warto o nich wspominać.

W 1919 roku Polska po odzyskaniu niepodległości po 123 latach niewoli odziedziczyła podział administracyjny państw zaborowych, który został tylko lekko zmodyfikowany. Tak zostało utworzone pierwsze województwo kieleckie, które obejmowało swoim obszarem większą część ziemi sandomierskiej, ale w jej obręb włączono ziemie krakowskie takie jak np.. Częstochowa, Zawiercie czy też Sosnowiec, co było zaprzeczeniem tradycji, kultury i historii obszaru na którym ono istniało. Po 1945 roku kontynuowano ten ahistoryczny podział administracyjny tej części Polski.

Niestety trwa on po dziś dzień. Dziedzictwo zaborców polegające na łamaniu wielowiekowej tradycji tych polskich ziem zostało powielone w podziale administracyjnym z 1999 roku tj. w nazwie województwa jak i obszarze jego obowiązywania.

Historyczną ziemię sandomierską rozparcelowano między kilka województw, tak jak to mieli w zwyczaju czynić trzej zaborcy, niszcząc i rozrywając wytworzone na przestrzeni wieków polskie tradycje i lokalne więź społeczne, kulturowo-etnograficzne, która są kwiatem polskiego dziedzictwa narodowego (folklor, etnografia, historia, gwary ludowe). Sejm polski w wolnej Polsce idąc tokiem rozumowania państw rozbiorowych w dalszym ciągu ignoruje polską wielowiekową tradycję tych ziem tworząc kadłubowe województwo świętokrzyskie, które w zamyśle ustawodawcy ma być spadkobiercą Województwa Sandomierskiego.

Szkoda tylko, że ziemię opoczyńską zostawił w kolejnym ahistorycznym tworze jakim jest województwo łódzkie, ziemię stężycką podzielono między województwo mazowieckie i lubelskie, ziemię sandomierską rozdzielono między województwo świętokrzyskie i podkarpackie. Podobny los spotkał ziemię wiślicką, która obecnie leży w województwie małopolski i świętokrzyskim, a ziemia pilzneńska rozdarta jest między podkarpackim a małopolskim.

Nie można kontynuować i wzmacniać tożsamości regionalnej, jeśli dany region, a w tym wypadku sandomierski, jest obecnie rozdzielony między sześć różnych województw, a tylko jeden świętokrzyski jest jego historycznym kontynuatorem i ma dbać o zachowanie jego regionalnego dziedzictwa.

Moim zdaniem nazwa województwo świętokrzyskie powinna zostać zmieniona na województwo sandomierskie lub środkowomałopolskie. Do tak nazwanego województwa należało by włączyć ziemie historycznie przynależne do ziemi sandomierskiej. Stolica powinna zostać przeniesiona z Kielc do Sandomierza. Natomiast ziemie historycznie przynależne do ziemi krakowskiej włączyć do Województwa Krakowskiego (Jędrzejów, Sędziszów, Słupia, Wodzisław).